Slaapgedrag

Slaap(problemen)

We slapen 30% van ons leven. Werk/school neemt 31% in beslag, vrije tijd 18% huishouden 12% en zorgtaken 9%. Slapen is een basisbehoefte van een mens! Hoe ouder we worden, hoe minder onze slaapkwaliteit is.

Ontwikkeling van de slaap

Slaapduur

Hoe ouder we worden, hoe minder onze slaapkwaliteit is. Eerste deel van de nacht vooral niet-rem slaap, tweede deel van de nacht remslaap. Circadiaan ritme.

Structuur van slaap

• Uit de pijnappelklier komt melatonine.
• Geel en blauw licht zijn niet goed voor 's nachts, melatonine aanmaak wordt gestopt.
• Receptoren van je hersenen gaan kapot bij gebruik van melatonine. Bij een bewezen melatonine tekort kan het wel gebruikt worden.
  

Ochtend- en avondmens

• Alert in de ochtend en 's avonds vroeg naar bed = ochtendmens.
• Hekel aan de ochtend en 's avonds lang doorgaan = avondmens.
• Oorzaken: deels erfelijk, ochtendmensen hebben intern korter circadiaans ritme en avondmensen kunnen moeilijk de dag doorkomen.

Fysiologie van slaap

• De N-Rem slaap heeft een herstellend vermogen. Een tekort aan met name fase 4 van de N-Rem slaap leidt to afname van de weerstand en kan ernstige medische problemen geven.
• Lichamelijke processen welke tijdens de N-Rem slaap plaatsvinden:
  • Afname van pols, bloeddruk en ademhaling.
  • Stofwisseling en temperatuur dalen.
  • Piekproductie van groeihormonen en maximale celdeling.
  • Stimulatie van het immuunsysteem.
  
• De REM slaap is van belang voor het geestelijk welzijn.
• Angst, prikkelbaarheid en concentratieproblemen kunnen het gevolg zijn van een gebrek aan REM slaap.
• De REM slaap is van belang voor ''het leren''.
• Door slaapgebrek verliezen de hersenen plasticiteit wat invloed heeft op geheugen en cognitie.
• Onderzoek op muizen heeft uitgewezen dat onze hersenen gedurende de slaap 60% krimpen. Dit gebeurd om de mogelijke neurotoxische afval producten uit de hersenen te "spoelen" en nieuwe verbindingen te maken.
  

Problemen door slechte slaap

• Slaperigheid, microdutjes, onbedoeld in slaap vallen.
• Verandering van stemming/gedragsproblemen.
• Nervositeit en depressiviteit
• Verminderde motoriek/ valincidenten.
• Aantasting van het geheugen en concentratievermogen.
• Slechtere communicatie en besluitvaardigheid.
• Toegenomen prikkelbaarheid.
• Gewichtstoename.
• Verhoogde kans op stofwisselingsziekten en diabetes.
• Verhoogde kans op hoge bloeddruk, beroerte en hartaanval.
• Verhoogde kans op bepaalde soorten kanker en verslechterde immuunrespons.

Classificatie van slaapproblemen

• Insomnie: in- en doorslaapproblemen.
• Slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen: bekendste hiervan is de slaap apneu.
• Hypersomnia van centrale aard: slaperigheid overdag ondanks een normale slaap.
• Circadiaanse ritmeslaapstoornissen: bijvoorbeeld bij ploegendiensten en op verkeerde momenten blootstelling aan licht.
• Parasomnieën: bijvoorbeeld slaapwandelen, nachtelijke paniekstoornis.
• Slaapgerelateerde bewegingsstoornissen: bijvoorbeeld rusteloze benen en Bruxisme. 
• Geïsoleerde symptomen, normale varianten en onopgeloste kwesties: bijvoorbeeld lang en kort slapers en snurken.
• Andere slaapstoornissen: bijvoorbeeld door externe factoren zoals lawaai en te veel licht.
  

Ploegendiensten syndroom 

Het is alleen mogelijk om goed in slaap te vallen en te slapen als je op bed gaat als dit op dezelfde tijd is waarin je circadiane ritme gelijktijdig loopt met je bedtijd. Werken in de nacht staat gelijk aan een lage alertheid en de risico op fouten. 

Slaapdiagnostiek

• Vragenlijsten bijvoorbeeld de Epworth Sleepiness Scale (ESS).
• Polysomnografie: ademhaling etc. wordt gemeten.
• Actigrafie: meet via beweging hoe je slaapt, 24 uur lang. Als mensen niet veel bewegen in slaap kan dit niet worden gemeten.

Prevalentie van slaapproblemen

• Nederlandse populatie heeft tussen de 20% en 30% slaapproblemen. 
• Bij ouderen tussen 30% en 60%. 
• Bij mensen met een verstandelijke beperking tot 67%.
  

Wat kost het?

Maar nu de kosten: in Canada worden de kosten van mensen met insomnia (moeite met in en/of doorslapen) geschat op 5010 Canadese dollars per jaar. Dit zijn kosten door verzuim maar ook verhoogd risico op ziekte en ongevallen. In een ander Canadees onderzoek gaat men uit van ongeveer 4000,- dollar. In Australië is gekeken naar de totale kosten. Dit is 7494.000.000 dollar. Hiervan 146.000.000 voor slaapstoornissen, 313.000.000 voor daaraan gerelateerde gezondheidsproblemen, 1956.000.000 aan verwondingen op het werk door slaapproblemen 808.000.000 aan verkeersongevallen door slaapproblemen, 100 .000.000 aan verhoging van belastingen, 2970.000.000 aan "lijden".

Specifiek in slaap van ouderen

Doordat de lens van de oog met stijgen van de leeftijd geler wordt door afzetting van pigment kan er minder blauw licht naar binnen vallen. Dementie (waarvan ongeveer 75% Alzheimer) veroorzaakt problemen in het dag-nachtritme doordat de pijnappelklier vaak als eerste wordt aangetast. Meer apneu door verzwakking van spieren. Pijn! 

• Slaaphygiëne (te lang in bed, onder-activering, te weinig licht overdag, te veel licht gedurende de dag).
• Reflux. 
• Pijn.
• Epilepsie.
• Apneu.
• Angst.
  

Slaapmedicatie? Geen goed idee! 

Gevaar van slaapmedicatie: 3,5 maal verhoogd sterfte risico, bij veelvuldig gebruik 5 maal verhoogd risico en bij middelen als Zolpidem en Temazepam tot 6,5 maal. Door slaapmedicatie lang lichte slaap, dus niet positief.

Melatonine gebruik? Niet een goed idee!

Er leeft bij veel behandelaars en apothekers het idee dat Melatonine onschuldig is (want lichaamseigen) en dat de bijwerkingen nihil zijn. Dit is onjuist. Uit onderzoeken zijn de volgende bijwerkingen geregistreerd: 

• Abnormale dromen.
• Nachtmerries en angst.
• Hoofdpijn/migraine.
• Buikpijn.
• Doorslaapproblemen.
• Hypertensie.
• Huidafwijkingen/ jeuk.
• Schade MT 1&2 receptoren
  

Wat dan wel? Goede slaaphygiëne! 

• Ga naar bed als je slaperig bent.
• Maak je eigen slaaprituelen.
• Neem je zorgen niet mee naar bed.
• Eet hooguit een lichte snack voor het slapen.
• Stop ongeveer 4-6 uur voor het slapen gaan met het gebruik van nicotine en cafeïne.
• Elke dag de zelfde bedtijden (ook in het weekend).
• Doe overdag geen lange dutjes (maximaal half uur).
• Geen lichamelijk inspannende sport voor het slapen.
• Gebruik het bed alleen voor slapen en seks.
• Maak je slaapkamer comfortabel (donker, koel, goed matras etc.).
• Ontspanningsoefeningen helpen met inslapen.
• Kijk niet op de klok.
• Vermijd veel licht voor het slapen gaan.
  

Interventies 

• Licht therapie bij moeite met wakker worden en moeite met wakker blijven. 
• Toediening van warmte tijdens de slaap laat inslaaptijd dalen en haalt de WASO waarden naar beneden. Zelfs een warm bad voor het naar bed gaan verbeterd de slaap bij ouderen.
  
• Massage (bijvoorbeeld hand- en voetmassage).
• Etherische olie (bijvoorbeeld Lavendel, Hop, Manderijn Kamille).
• Kruiden (bijvoorbeeld Valeriaan Sint-Janskruid).
• Muziek.
• Ontspanningsoefeningen/ Mindfullness.
  
• Healing Touch/ Therapeutic Touch: helpt om rustiger te slapen; kalmeert bij agressie; ontspant bij verkramping; helpt de zorgverlener zich gemakkelijker te verbinden met de cliënt/ patiënt.
  

Slaap verstoorders en comorbiditeit

• Slaaphygiëne (te lang in bed, onder-activering, te weinig licht overdag, te veel licht gedurende de nacht, lawaai).
• Reflux.
• Pijn.
• Epilepsie.
• Bepaalde syndromen bij mensen met een verstandelijke beperking.
• Vitamine D tekort (kan vermoeidheid overdag veroorzaken).
• Magnesium tekort (kan rusteloze benen veroorzaken).